नेहरूंना सभागृहातील एका नेत्याने चक्क ‘नोकर’ म्हंटले होते

भारताच्या राजकारणात स्वातंत्र्य चळवळीदरम्यान आणि नंतर अनेक नेते आहेत, ज्यांनी स्वबळावर राजकारण केले आणि राजकारणाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन बदलला. असेच एक राजकारणी म्हणजे डॉ. राम मनोहर लोहिया हे नेहमीच आपल्या तत्त्वांवर ठाम राहिले.
डॉ. लोहिया हे देशाचे पहिले पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांचे मित्र होते, पण त्यांच्यातील मतभेदांमुळे त्यांनी त्यांच्यावर टीकाही केली. अशीच एक घटना १९६३ साली तिसऱ्या लोकसभेत घडली.

तोपर्यंत चीनकडून झालेल्या ६२ च्या युद्धतुन  देश पूर्णपणे मात करून वर येताच होता. याच मुद्द्यावर लोकसभेत चर्चा सुरू होती.  डॉ. त्याच लोहिया त्याचवर्षी लोकसभेत फारुखाबाद मतदारसंघातून  पोटनिवडणूक जिंकून सभागृहाच्या चर्चेत भाग घेतला होता.
 डॉ. लोहिया युद्धात चीनचा पराभव झाल्याचेही लोहियांनी तत्कालीन राज्यकर्त्यांच्या मनाच्या दुर्बलतेला जबाबदार धरले. त्यांनी हा प्रश्न उपस्थित केला आणि नेहरूंना विचारले की, चिनी सैन्याशी संघर्ष करणारा कोणताही भारतीय प्रदेश कोसळू लागला तर ती जागा रिकामी करावी असे सरकारच्या वतीने काही परिपत्रक आहे का?

बोमदिला परिसरात कोणतीही गोळी चालली  नसल्याचा आरोप लोहिया यांनी केला. रात्रीच्या वेळी थोडी भांडणं झाली आणि आम्ही घाबरलो. याला मनाची दुर्बलता नाही तर काय म्हणायचं ?

हे ऐकल्यावर पंडित नेहरू उभे राहिले . त्यावेळी प्रश्नोत्तराचा तास संपणार होता. त्यामुळे हे प्रकरण टाळण्यासाठी नेहरूंनी गर्जना केली: “प्रश्नोत्तराचा तास वाढवायचा आहे, जेणेकरून मी आता या प्रश्नाचे उत्तर देऊ शकेल?

डॉ. लोहियांना नेहरूंकडून असे उत्तर अपेक्षित नव्हते, त्यामुळे ते रागाने म्हणाले, “पंतप्रधानांना सभागृहाला प्रत्युत्तर द्यावा लागेल. आपण नोकर आहात आणि सभागृह मालक आहे हे पंतप्रधानांनी विसरता कामा नये. नोकराने मालकाला उत्तर पाहिजे.

हे ऐकून काँग्रेस नेते डॉ. भागवत झा उठून उभे राहिले आणि लोहियांचा निषेध करत म्हणाले, “ते  नोकर आहे, तू शिपाई आहेस. यामुळे सभागृहातील  वातावरण आणखी तापले आहे. त्यानंतर नेहरू लोकसभा अध्यक्षांकडे वळून म्हणाले, “डॉ. लोहिया काहीही बोलत आहेत. फक्त त्यांना थांबवण्याचा प्रयत्न करा. या सभागृहात कधीही  न बोललेल्या गोष्टी करत आहेत. त्यावर लोहिया पंडित नेहरूंना अभिमानाने म्हणाले, “तुम्हाला  माझी सवय लावावी लागेल”. मी असाच राहील .