राम मनोहर लोहिया हे भारतीय राजकारणातील सर्वात आश्चर्यकारक आणि प्रतिभावान व्यक्तिमत्त्वांपैकी एक होते. मोठा विचारवंत आणि विवेकवादी माणूस. त्याला कोणत्याही मर्यादा नसलेलं आणि बंधन नसलेलं जग पाहायचं होतं. लोहिया अविवाहित राहिले, पण आयुष्यभर ते रोमा सोबत राहिले.

लोहिया बद्दल कोणत्याही विशेष प्रस्तावनेची गरज नाही. शाळा-कॉलेजमध्ये फर्स्ट क्लासमध्ये सातत्याने उत्तीर्ण झाले. उच्च शिक्षणासाठी जर्मनीला गेले. कालांतराने जर्मन भाषेवर त्यांनी इतकं प्रभाव मिळवला कि त्यानी आपले संपूर्ण रिसर्च पेपर जर्मन भाषेतून लिहिला. त्यांना मराठी, बांगला, हिंदी, इंग्रजी, जर्मन आणि फ्रेंच भाषा येत होत्या.

भरपूर मैत्रिणी होत्या

राम मनोहर लोहिया यांचे असे मत होते की, स्त्रीच्या नातेसंबंधात सर्व काही रास्त आहे, जर ते सहमतीने असेल तर. त्यात फसवणूक करू नका. आयुष्यभर आपल्या नातेसंबंधांमध्ये त्यांनी त्याचा खंबीरपणे पाठपुरावा केला. त्यांच्या असंख्य मैत्रिणी होत्या. त्याची बुद्धिमत्ता, स्पष्टता आणि व्यक्तिमत्त्व यांचा प्रभाव सर्वांवर होता.

काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते वसंत साठे यांनी एकदा सांगितले होते की, लोहिया यांना आपण अनेक स्त्रियांबरोबर पाहिले होते, पण ते प्रामाणिक होते. ते या नात्याबद्दल कधीच खोटं बोलले नाही. त्यामुळे त्यांच्या सार्वजनिक जीवनावर कोणताही परिणाम झाला नाही.

रोमाएवढे चांगले संबंध कोणासोबतही नव्हते

सर्वसाधारणपणे लोहियाच्या आयुष्यात आलेल्या अनेक स्त्रिया होत्या. पण रोमाबरोबरचे त्यांचे जे संबंध होते ते इतर कोणाबरोबरही नव्हते. लोहियाच्या स्त्रीबरोबरच्या मैत्रीलाही रोमाची काहीच हरकत नव्हती. ती स्वतः अभिमानास्पद आणि बौद्धिक होती. तिच्यावर “सिमोन द बोउवार” चा प्रभाव होता. युरोपमध्ये राहत असताना ती त्यांच्या संपर्कातही होती.

रोमा बंगालमधील एका कुटुंबातील होती. डाव्यांचा तिच्यावर प्रभाव होता. तिचा एक भाऊ स्वत: एक मोठा डावा नेता होता जो नंतर बंगाल सरकारमध्ये मंत्री होता. ३० च्या दशकात लोहिया मास्टर्स आणि पीएचडी करण्यासाठी जर्मन विद्यापीठात गेले. तेव्हा रोमा युरोपमध्ये होती. कदाचित फ्रान्समध्ये. ते दोघं एकमेकांना ओळखत होते. पत्रांच्या माध्यमातून संवाद झाला. रोमा तिथे असताना सिमोनला भेटली. त्याची मुलाखत देखील घेतली होती .

लिव्ह इन रिलेशनशिपमध्ये राहिले

५० आणि ६० च्या दशकात भारतातील लिव्ह इन रिलेशनशिपचा विचार करता आला नसता. मग लोहिया आणि रोमा एकमेकांबरोबर राहत होते. त्या वेळी भारतीय समाजाच्या परिस्थिती आणि श्रद्धांच्या दृष्टीने हे अतिशय क्रांतिकारी पाऊल होते. त्यावेळी समाज निषिद्धदोरीला बांधलेला होता. जिथे विवाहाशिवाय एकत्र राहणे अत्यंत आक्षेपार्ह मानले जात होते.

रोमा त्या काळात दिल्ली विद्यापीठातील मिरांडा कॉलेज मध्ये लेक्चरर होती. ती इतिहास विभागात होती. १९४९ ते १९७९ या कालावधीत त्या मिरांडा येथे शिकवायच्या . विद्यार्थ्यांमध्ये ती खूप लोकप्रिय होती.

रोमाने निवडणूक ही लढवली होती

रोमा १९८५ साली वारली. याआधी त्यांनी १९८३ साली लोहिया यांच्या पत्रांवर ‘लोहिया थ्रू लेटर्स’ हे पुस्तक प्रकाशित केले. यामध्ये लोहिया सॅलेटर्सही आहेत. रोमाने १९४२ च्या चळवळीत भाग घेतला. यापूर्वी छत्तीसगडच्या उठावात तिचे नाव पुढे आले होते. नंतर त्या समाजवादी पक्षात सामील झाल्या. लोहिया खासदार झाले तेव्हा त्यांनी आपल्या घराचा ताबाही घेतला. त्यांनी समाजवादी पक्षाच्या तिकिटावर लोकसभा निवडणूकही लढवली, पण त्यांना पराभवाला सामोरे जावे लागले.