मुंबई आणि मुंबईचे अंडरवर्ल्ड याच्या बद्दलच्या कहाण्या आपण आजवर ऐकत आलो आहोत. पण यामध्ये एक असं नाव होत, ज्याला मुंबईच्या अंडरवर्ल्डचा पहिला डॉन मानलं जात.

ते नाव म्हणजे हाजी मस्तान मिर्झा

कोण होता हाजी मस्तान

हाजी मस्तान मिर्झा यांचा जन्म १ मार्च १९२६ रोजी तामिळनाडूतील कुडलोर येथे झाला. त्याचे वडील हैदर मिर्झा गरीब शेतकरी होते. त्याचे कुटुंब आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल होते. कधीकधी खायला पैसे नव्हते. घर टिकणं फार कठीण होतं. म्हणूनच हैदरला नवीन कामासाठी शहरात जायचं होतं. पण घरची अस्वस्थता पाहून ते घर सोडून जाऊ शकले नाहीत.

मिर्झा कुटुंब १९३४ मध्ये मुंबईला आले . त्यावेळी हाजी मस्तान मिर्झा आपल्या वडिलांबरोबर मुंबईत आले. तिथे मस्तान मिर्झाने अनेक नवीन उद्योग केले. पण त्याला यश आले नाही. त्यानंतर त्याने क्रॉफर्ड मार्केटजवळ सायकल दुरुस्तीचे दुकान उघडले. पण तिथेही काही विशेष कमाई झाली नाही.

हाजी मस्तान पोर्टरच्या कामामुळे गोदीत सापडला

मुंबईत दहा वर्षे राहिल्यानंतर मस्तान मिर्झा गालिब शेख या व्यक्तीला भेटले. त्याला एका चुणचुणीत मुलाची गरज होती. गालिब शेख मस्तानला म्हणाले की, जर तो गोदीत कुली बनला तर तो आपल्या कपड्यांमध्ये आणि बॅगेत काही खास वस्तू सहज लपवू शकतो. त्या बदल्यात त्याला पैसे मिळतील. त्यानंतर मस्तान गोदीत कुली म्हणून काम करू लागला. याच काळात मस्तानच्या अनेक लोकांशी ओळख होवू लागली.

अंडरवर्ल्डमध्ये पाउल

चाळीसच्या दशकात परदेशातून लोक इलेक्ट्रॉनिक वस्तू, महागड्या घड्याळे किंवा सोने, चांदी आणि दागिने घेऊन येत. त्यांना त्या वस्तूंवर कर भरावा लागला. त्यामुळे कर भरण्यापेक्षा गोदीवर तस्करी करणे फायद्याचे होते. गालिबला मस्तानचा हा मुद्दा महत्वाचा वाटला आणि त्यांनी हि संधी हातातून जाऊ दिली नाही.

तो शांतपणे तस्करांना मदत करू लागला. तस्कर परदेशातून सोन्याची बिस्किटे आणि इतर वस्तू घेऊन मस्तानला देत. तो त्याला आपल्या कपड्यांमध्ये आणि पिशव्यांमध्ये लपवून गोदीतून बाहेर काढत असे. कुली म्हणून त्याला कोणीही शंका घेतली नाही. या कामात मस्तानला चांगले पैसे मिळू लागले.

मग मस्तानचं आयुष्य बदललं. तस्करीच्या या मार्गावरून तो समृद्धीच्या शिखरावर पोहोचला. मस्तान डॉन नक्कीच होता, पण त्याने कधीही गोळी झाडली नाही किंवा कोणाचाही जीव घेतला नाही. पैश्याच्या जोरावर मस्तानची ताकद वाढू लागली. त्यामुळे गोदीवर काम करणारे लोक त्याच्या आज्ञेचे पालन करू लागले.

हाजी मस्तान मधुबालावर प्रेम करत असे

हाजी मस्तानला चित्रपटांची खूप आवड होती आणि चित्रपट अभिनेत्री मधुबाला त्याला खूप आवडायची. असं म्हणतात की, मस्तान मधुबालावर प्रेम करायचा. पण हे प्रेम एकतर्फी होते. मस्तानला मधुबाला सापडली नाही, पण एका सोना नावाची स्ट्रगल करणारी अभिनेत्री मिळाली. सोना आणि मधुबाला यांच्यामध्ये बरचसे साम्य होते. म्हणूनच तिला मस्तानच्या आयुष्यात प्रवेश मिळाला.

चित्रपट कलाकार आणि नेते यांच्यातही दबदबा

असं म्हटलं जाते, मस्तानने चित्रपटामधून बरेचसे पैसे कमवले. चित्रपट सृष्ठीतल्या अनेकांशी त्याचे चांगले सबंध होते. मस्तानच्या अनेकदा राज कपूर, दिलीप कुमार आणि संजीव कुमार यांच्याशी भेटी व्हायच्या. अमिताभ बच्चन यांनीही त्यांच्या घरी भेट दिली होती. .

हाजी मस्तानचा राजकारणात प्रवेश

इंदिरा गांधीनी जेव्हा देशात आणीबाणी लागली. तेव्हा देशातील अनेकांना अटक करण्यात आली. तेव्हा हाजी मस्तानला देखील अटक करण्यात आली होती. तेव्हा तुरुंगात मस्तानची गांधीवादी नेते जयप्रकाश नारायण यांच्याशी भेट झाली.

याच भेटीमुळे मस्तानचं आयुष्य बदललं. जेपी मुळे मस्तानने राजकारणात येण्याचे मस्तानने मनात पक्के केले. स्वताचा नवीन पक्ष काढून मस्तानने काम केले. दिलीप कुमार यांनीही मस्तानच्या पक्षासाठी प्रचार केला. दलित, मुस्लिम मतांसह सत्ता मिळवणे हा त्यांचा हेतू होता, पण तसे होऊ शकले नाही.