आधुनिक भारतातील मोठ्या औद्योगिक संस्थांमध्ये टाटा यांचे नाव पहिल्या क्रमांकावर घेतले जाते. तर भारतातील पोलाद, अभियांत्रिकी, हॉटेल्स, एअरवेज आणि इतर उद्योगांच्या विकासात जहांगीर रतनजी दादाभाई (जेआरडी) टाटा यांनी सर्वात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

जेआरडी टाटा यांचा जन्म 29 जुलै 1904 रोजी पॅरिसमध्ये झाला. त्यांचे वडील रतनजी दादाभाई टाटा आणि आई सुजैन ब्रियरे यांचे ते दुसरे अपत्य होते. त्यांचे वडील रतनजी हे टाटा, जमसेटजी टाटा यांचे चुलत भाऊ होते. त्याची आई फ्रान्सची होती. त्यामुळे त्याचं बहुतेक बालपण फ्रान्समध्ये घाललं. फ्रान्समध्ये मुंबईला आल्यानंतर त्यांनी मुंबईतील कैथेडरल और जॉन कोनोन स्कूल मुंबई इथे शालेय शिक्षण घेतल्यानंतर त्यांनी पुढील शिक्षण केंब्रिज विद्यापीठात घेतल.

भारताचे पहिले परवानाधारक पायलट

जेआरडी टाटा 1929 मध्ये भारतातील पहिले परवानाधारक वैमानिक बनले. त्यांना लष्करात काम करायचं होतं. त्यांनी फ्रेंच सैन्यात प्रशिक्षणही घेतले होते, पण वडिलांच्या मृत्यूनंतर त्यांना हा व्यवसाय सांभाळावा लागला. टाटा एअरलाइन्स सुरू करणारी जेआरडी टाटा ही भारतातील पहिली व्यावसायिक विमान कंपनी होती. नंतर 1946 मध्ये टाटा एअरलाइन्स एअर इंडिया बनली.

जे आर डी यांना भारतीय विमान कंपन्यांचे जनक म्हणूनही ओळखले जाते.

दिलीपकुमार यांची पहिली भेट

जेआरडी टाटांबद्दलची एक कथा अतिशय प्रसिद्ध आहे. साठच्या दशकातील विषय आहे. प्रसिद्ध चित्रपट अभिनेते दिलीप कुमार आणि जेआरडी टाटा एकाच विमानाने प्रवास करत होते. त्यावेळी दिलीपकुमार यशाच्या शिखरावर होते. दिलीप कुमार यांनी जेआरडी टाटा यांना ओळखले, पण टाटा स्वत:च्या कामात मग्न होते. प्रवासादरम्यान ते काही कामात होते. दिलीपकुमार यांनी त्यांच्याशी कोणत्याही प्रकारे संभाषण सुरू केले नाही. शेवटी ते स्टार होते. पण टाटांनी त्यांच्याकडे पाहिलंही नाही.

जेव्हा ते दिलीपकुमार यांना राहवलं नाही. तेव्हा ते म्हणाले , “हॅलो, मी दिलीपकुमार ! टाटांनी त्यांच्याकडे पाहिलं. त्यांनी शुभेच्छा स्वीकारल्या आणि हसले. आणि पुन्हा आपल्या कामात गुंग झाले.

तेव्हा मात्र दिलीपकुमार यांना चैन पडेना आणि ते म्हणाले – मी दिलीपकुमार आहे. मी प्रसिद्ध चित्रपट अभिनेता.
त्यावर जेआरडी टाटा शांतपणे बोलले. -सॉरी, मी तुमची ओळख पटवू शकलो नाही. असो, मी चित्रपट बघत नाही. दिलीपकुमार हे पडद्याचे नायक आणि टाटांच्या खऱ्या आयुष्याचे नायक होते.

टाटा सन्सने यशाची उंची गाठली

जेआरडी टाटांनी लहान वयातच कंपनी हाताळण्यास सुरुवात केली. १९२५ साली त्यांनी टाटा अॅण्ड सन्समध्ये प्रशिक्षणार्थी म्हणून काम करायला सुरुवात केली. पण १९३८ साली ते टाटा अॅण्ड सन्सचे अध्यक्ष बनले. त्यांनी १४ उद्योग समूहांसह टाटा अॅण्ड सन्सचे नेतृत्व सुरू केले. आणि २६ जुलै १९८८ रोजी ते पद सोडले तेव्हा टाटा अॅण्ड सन्सने ९५ उद्योगांचे मोठे जाळे स्थापन केले होते.

आपल्या कर्मचाऱ्यांना आणि त्यांच्या कुटुंबीयांच्या फायद्यासाठी टाटांनी उद्योजकते बरोबर अनेक काम केली . टाटांनी सर्वप्रथम 8 तासांचे शुल्क निश्चित केले आणि त्यांनी आपल्या कर्मचाऱ्यांसाठी मोफत वैद्यकीय सुविधा आणि प्रॉव्हिडंट फंड योजनाही सुरू केली. एखाद्या कर्मचाऱ्याला अपघात झाल्यास नुकसान भरपाई देणारे टाटा पहिले होते.

जेआरडी टाटा ५० वर्षांहून अधिक काळ सर दोराबजी टाटा ट्रस्टचे विश्वस्त होते. १९५५ साली भारत सरकारने त्यांना त्यांच्या योगदानाबद्दल पद्मविभूषण पुरस्कार प्रदान केला. १९९२ मध्ये त्यांना भारताचा सर्वोच्च भारतरत्न मिळाला.