‘मिस्टर. इंडिया मध्ये मोगाम्बोची भूमिका नसती तर अनिल कपूरच्या मसीहा व्यक्तिरेखे कोणीही वाहवा केली नसती. सनी देओलच्या ‘जखमी’ मध्ये बलवंतराय नसता तर सनी देओलला हिरो कसं म्हटलं असत. पण जेव्हा अमरीश पुरी होता तेव्हा दोन्ही सिनेमे अमर झाले. जोपर्यंत सिनेमा असेल तोपर्यंत अमरिश पुरी चे सर्व सिनेमे लक्षात राहतील.

लहानपणी काळ्या म्हशीचे दूध पिण्यास अमरीशने नकार दिला!

सिनेमामध्ये काम करण्याचा प्रयत्न करताना अनेक निर्मात्यांनी अमरीश पुरींना सांगितलं होतं की, त्याचा चेहरा कठोर आणि कुरूप आहे. काही वेळा त्यांना आठवण करून दिली जात असे की, भारतीय मानकांची पूर्तता करणारा तो ‘सुंदर’ माणूस नाही.

त्यांच्या लहानपणी, त्यांच्या घरात त्यांच्या इतके कोणीच काळे नव्हते म्हणून त्यांच्या आई कायम चिंतेत असायच्या. या काळ्या भावामुळे त्यांनी लहानपणी भरपूर दूध पिऊ लागले. फक्त आशा होती की, असे केल्याने त्यांचा काळा रंग कमी होईल.

एकदा ओळखीच्या व्यक्तीने त्यांच्या दिल्लीतील घराच्या अंगणात म्हैस आणली तेव्हा त्यांनी म्हशीचे दूध पिण्यास नकार दिला. माझ्या आईला जवळ बोलावून घेतलं आणि म्हणाला की माझा रंग आधीच काळा आहे आणि मी जर काळ्या म्हशीचं दूध पिलं तर मी आणखीनच काळा होईल!

मुंबईचा संघर्ष आणि नाट्यपदार्पण

अमरीश पुरी यांनी दिल्ली आणि शिमला येथून शिक्षण घेतले होते आणि १९५३ मध्ये ते मुंबईला आले होते. या आशेने कि त्यांना चित्रपटांमध्ये मोठ्या भूमिका मिळतील. त्यांनी मोठा भाऊ मदन पुरी बरोबर मुंबईत तळ ठोकला आणि पहिला पोर्टफोलिओ तयार केला. पण पडद्यावर च्या चाचणीत ते आले आणि त्यांच्या रंगांमुळे त्यांना चांगल्या भूमिका कोणी देऊ केल्या नाहीत. आपल्या भावावर ओझे असल्यामुळे लाज वाटावी म्हणून त्याने लहान-लहान कामे करायला सुरुवात केली आणि कमिशन एजंट म्हणून कधीही नवीन मॅच ब्रँड विकला नाही. एका महिन्यानंतर सरकारी कार्यालयात कारकूनाची सामान्य नोकरी सोडली.

ज्या ऑफिसमध्ये त्यांना नोकरी मिळाली, त्या ऑफिसमध्ये त्याला त्याचा जीवनसाथी मिळाल्या . त्यांना ईएसआय कॉर्पोरेशन आणि उर्मिला लोअर डिव्हिजन क्लार्क मध्ये उच्च दर्जाचे कारकून म्हणून नियुक्त करण्यात आले. वयाच्या २७ व्या वर्षी हे दोन्ही विवाह बंधनाशी जोडले गेले आणि लवकरच अमरीश पुरींचे जीवन चकरगिनी झाले. नोकरी आणि घरचे लोक त्यांना अभिनयाबद्दल काहीही करण्याची संधी देत नव्हते आणि चित्रपटांत काम करण्याचे स्वप्न सरकारी फायली आणि घरगुती समस्यांमुळे मागे पडले.

तीन वर्षे झाली तेव्हा एका सहकाऱ्याने इब्राहिम अलकाजीशी ओळख करून दिली. त्या वेळी जे रंगभूमीशी समानार्थी होते आणि नंतर हिंदी सिनेमांना तयार करणारे अनेक कलाकार होते. इब्राहिम अलकाजी ने ऑफिसमध्ये चालत असलेल्या अमरीशकडे बारकाईने पाहिले आणि त्याला थिएटर करायचे आहे का या प्रश्नाची होडी मिळाल्यानंतर एका इंग्रजी नाटकाच्या स्क्रिप्टने अमरीशला सांगितले की, नाटकात आपण नायकाची भूमिका करणार आहे. सिनेमाशी संबंधित अनेक प्रस्थापित लोकांनी नाकारलेला चेहरा आणि व्यवहार प्रथमदर्शनी रंगकर्मींनी मान्य केला.

३० व्या वर्षी केले थिएटरचे काम सुरू

चित्रपटक्षेत्रात पाऊल ठेवण्याच्या दहा वर्षांपूर्वी १९६१ मध्ये मुंबईत अमरीश पुरी यांनी थिएटर सुरू केले. इब्राहिम अलकाजीनंतर त्यांनी सत्यादेव दुबे यांच्याकडून शिकण्यास सुरुवात केली. स्टेज डेकोरेशनपासून ते रंगमंचाच्या शिस्त, आवाजातील चढउतार, अभिनय तपशील, अवयव क्रिया आणि नाटक यासर्व गोष्टीना त्यांनी शिकवलं. सकाळपासून संध्याकाळपर्यंत कारकुनाच्या सरकारी नोकरीनंतर अमरीश पुरी थेट थिएटरमध्ये जाऊ लागले आणि वयाच्या ३० व्या वर्षी थिएटरचे काम सुरू करूनही ते अगदी प्रामाणिकपणे रंगभूमीवर शिकले.

सर्वात मोठे खलनायक

नंतरच्या काळात अमरीश पुरी यांनी रंगभूमीवरील अभिनयाच्या शिखरावर तर हात घातलाच, पण अनेक संस्मरणीय पात्रे आणि खल नायकाच्या भूमिकाही त्यांनी साकारल्या. मोगाम्बोने त्यांना गब्बर सिंगच्या समकक्ष खलनायक बनवले आणि अमजद खानच्या उरलेल्या खलनायकाच्या भूमिका अमरीश पुरींच्या खलनायकी भूमिकेपेक्षा जास्त नसल्यामुळे हिंदी चित्रपटांमध्ये सर्वात मोठे खलनायक म्हणून अमरीश पुरी राहिले.

सगळं श्रेय रंगभूमीला

पण जेव्हा जेव्हा तुमच्या स्वत:च्या आवडत्या भूमिकाबद्दल विचारायले जायचे तेव्हा त्यांना नेहमी थिएटरमध्यल्या त्यांच्या भूमिकांची नावे आठवायची. म्हणूनच, अमरीश पुरीनी त्यांच्या आत्मचरित्रात लिहिले आहे “मी आयुष्यात जे काही साध्य केले आहे त्याचे श्रेय फक्त रंगभूमीला.”